بررسی نظام اهدای عضو از موارد مرگ مغزی در کره‌ی جنوبی

 

کره‌ی جنوبی با جمعیتی حدود 52 میلیون نفر، کشوری توسعه یافته در شرق آسیا است که با وجود تلاش‌های صورت گرفته در زمینه آگاهی عمومی و توسعه زیرساخت‌های قانونی و اجرایی مرتبط با اهدای عضو، هنوز در سطح مناسبی از لحاظ فراهم آوری اعضای پیوندی قرار ندارد. از منظر شاخص‌های بین‌المللی، نرخ اهداکنندگان مرگ مغزی به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت (PMP) در کره جنوبی در سال ۲۰۲۳ حدود 9.32 گزارش شده است که در مقایسه با رقم بالای ۴۵ در کشوری مانند اسپانیا، فاصله‌ای قابل توجه را نشان می‌دهد. بر اساس گزارش‌های سال ۲۰۲4، تنها حدود 397 نفر در این کشور به‌عنوان اهداکننده عضو ثبت شده‌اند. همچنین، تنها ۱ تا ۳ درصد از جمعیت بزرگسال کره جنوبی به طور رسمی به عنوان اهداکننده ثبت‌نام کرده‌اند، در حالی که این رقم در ایالات متحده به ۵۵ درصد و در بریتانیا به ۳۹ درصد می‌رسد. بر پایه داده‌های ژانویه ۲۰۲۴، بیش از ۵۲ هزار نفر در فهرست انتظار پیوند عضو کره جنوبی قرار داشته‌اند که از این میان، بیش از ۳۴ هزار نفر در انتظار پیوند کلیه بوده‌اند. به طور میانگین، روزانه ۸ نفر – معادل حدود ۳ هزار نفر در سال – به دلیل نرسیدن عضو پیوندی جان خود را از دست می‌دهند. این آمار نگران‌کننده نشان‌دهنده شکاف عمیق میان نیازهای موجود و ظرفیت کنونی سیستم اهدای عضو در این کشور است  به گونه ای که تعداد پیوند از افراد زنده در خصوص عضوی مانند کبد در این کشور چشمگیر است.

سیستم اهدای عضو در کره جنوبی از سال 1999 تحت چارچوب قانونی جامعی به نام “قانون پیوند اعضا”

 (Organ Transplantation Act)  اداره می‌شود که به طور منظم تحت بازنگری و به‌روزرسانی قرار می‌گیرد. این قانون، برداشت عضو را تنها پس از تأیید مرگ مغزی از طریق ارزیابی‌های دقیق پزشکی و قانونی و با دریافت رضایت رسمی فرد در زمان حیات یا رضایت کتبی خانواده پس از فوت مجاز می‌داند. مدیریت این فرآیند بر عهده سازمان اهدای عضو کره (KODA) است که به عنوان یک نهاد دولتی، مسئولیت هماهنگی و نظارت بر تمامی مراحل اهدا و پیوند عضو را بر عهده دارد. این سازمان وظایف متعددی از جمله شناسایی اهداکنندگان بالقوه، دریافت رضایت از خانواده‌ها، هماهنگی فرآیند برداشت و تخصیص اعضا، و ایجاد شفافیت و اعتماد در میان بازماندگان و جامعه را انجام می‌دهد.  

فرآیند اهدای عضو در این کشور بر مبنای مدل “رضایت صریح” (opt-in) طراحی شده است، به این معنا که هیچ عضوی از بدن کسی بدون ثبت رضایت رسمی برداشت و اهدا نخواهد شد. هر شخص می‌تواند در زمان حیات، رضایت خود را از طریق روش‌های مختلف ثبت کند؛ از جمله ثبت‌نام در سامانه ملی اهدا و پیوند، اعلام رضایت هنگام دریافت یا تمدید گواهینامه رانندگی، یا درج نشان اهدا روی کارت ملی. علاوه بر این، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی فرم‌های ویژه‌ای در اختیار داوطلبان قرار می‌دهند که به آن‌ها امکان می‌دهد اعضای قابل اهدای خود را مشخص کرده و در هر زمان نیز حق تغییر تصمیم خود را حفظ کنند.

با این حال، طبق قوانین کره جنوبی، رضایت خانواده در زمان اجرای اهدای عضو ضروری است. حتی اگر فرد در زمان حیات رضایت خود را ثبت کرده باشد، عدم موافقت خانواده می‌تواند مانع انجام اهدای عضو شود. بنابراین رضایت نهایی خانواده، شرط اجرا به شمار می‌رود.

با وجود این چارچوب قوی و منسجم، موانع فرهنگی ریشه‌ای مانع از پیشرفت مطلوب در این حوزه شده‌اند. باورهای سنتی بودایی و کنفوسیوسی که بر حفظ تمامیت جسم پس از مرگ تأکید دارند، ترس از خطای پزشکی در تشخیص مرگ مغزی، و کمبود آگاهی کافی در میان مردم، از جمله موانع اصلی در مسیر افزایش نرخ اهدای عضو در کره جنوبی هستند. حتی در مواردی که فرد در زمان حیات رضایت خود را برای اهدای عضو اعلام کرده است، مقاومت خانواده‌ها در لحظه تصمیم‌گیری به دلیل این باورها یا نگرانی‌های عاطفی و اجتماعی، چالش بزرگی ایجاد کرده است.

این شکاف نه تنها به موانع فرهنگی، بلکه به چالش‌های دیگری از جمله مسائل مربوط به اعتماد عمومی به سیستم پیوند عضو نیز مرتبط است. در سال ۲۰۱۸، گزارشی از بروز ناهماهنگی در بیمارستان سامسونگ سئول، یکی از مراکز برجسته پزشکی این کشور، منتشر شد. در این رویداد یک جراح قلب اختلال در هماهنگی فرآیند اهدای عضو انجام داده بود. این مشکل تأثیر منفی عمیقی بر اعتماد عمومی به سیستم پیوند عضو گذاشت و این تصور را در میان مردم ایجاد کرد که فرآیند تخصیص اعضا ممکن است تحت تأثیر عوامل غیرعادلانه‌ای مانند ثروت، نفوذ، یا ارتباطات قرار گیرد.

برای غلبه بر این موانع، دولت کره جنوبی و سازمان اهدای عضو کره برنامه‌های گسترده‌ای برای فرهنگ‌سازی و ترویج اهدای عضو اجرا کرده‌اند. این برنامه‌ها شامل همکاری با رهبران مذهبی، مؤسسات آموزشی، دانشگاه‌ها، و گروه‌های داوطلب است تا مفهوم اهدای عضو از یک اقدام صرفاً پزشکی به یک مسئولیت اخلاقی و اجتماعی ارتقا یابد. در این راستا، اهدای عضو به عنوان عملی نوع‌دوستانه و کاملاً رایگان ترویج می‌شود. هزینه‌های درمانی، تدفین، و مراسم متوفی توسط دولت تأمین می‌شود و خانواده‌های اهداکنندگان از خدمات مشاوره رایگان بهره‌مند می‌شوند. همچنین، اعطای گواهینامه کتبی مشارکت و اشتراک زندگی و لوح‌های تقدیر به بازماندگان، از جمله اقدامات نمادین برای قدردانی و تشویق این فرهنگ است.

 

 

منابع:

 

1.Cho WH. Organ donation in Korea in 2018 and an introduction of the Korea national organ donation system. Korean J Transplant. 2019 Dec 31;33(4):83-97. doi: 10.4285/jkstn.2019.33.4.83. PMID: 35769975; PMCID: PMC9188944.

 

2.Lee JM. Changes in the Deceased-Donor Trend in Korea: Establishment of Regional Trauma Centers and KODA. J Clin Med. 2022 Feb 24;11(5):1239. doi: 10.3390/jcm11051239. PMID: 35268330; PMCID: PMC8911019.

 

3.Park J, Kim CJ. Recent Decrease in Organ Donation from Brain-Dead Potential Organ Donors in Korea and Possible Causes. J Korean Med Sci. 2020 Apr 6;35(13):e94. doi: 10.3346/jkms.2020.35.e94. PMID: 32242345; PMCID: PMC7131902.

 

4.Ministry of Health and Welfare (MOHW). MOHW establishes first comprehensive plan for organ and tissue donation [Internet]. Sejong (KR): MOHW; 2025 Oct 16 [cited 2025 Nov 4]. Available from: http://www.mohw.go.kr/board.es?mid=a20401000000&bid=0032&list_no=1487636&act=view