وبسایت رسمی مرکز اهدای عضو

پیوند اندام فوقانی از چندین دهه قبل تا کنون از پیوندهای جذاب و چالش‌برانگیز برای جراحان و مفید و زندگی‌بخش برای بیماران نیازمند بوده است. لازم به توضیح است که اندام فوقانی شامل دست، آرنج، بازو و شانه است ولی به‌صورت مصطلح از واژه دست به‌جای اندام فوقانی استفاده می‌شود. دست پیوندی معمولا از موارد مرگ مغزی برداشت می‌شود. رضایت برداشتن اندام فوقانی جز رضایت‌های مطروحه در کارت پیوند یا ثبت‌نام رضایت به اهدا نیست. به علت پیچیده و حساس بودن این رضایت، لازم است زمان و انرژی ویژه‌ایی برای آن گذاشته شود و با خانواده تعامل نزدیک ایجاد گردد. رنگ پوست، سایز، قومیت، جنسیت و نژاد از نکات مهم در انتخاب دست مناسب برای پیوند به گیرنده است.

جراحی پیوند دست از انواع جدید پیوند است که در آن اندام‌های متعدد به‌عنوان یک واحد عملکردی پیوند می‌شوند  Vascularized Composite Allotransplantation.

این جراحی معمولا طولانی بوده و ۸ الی ۱۵ ساعت زمان لازم دارد که در مقایسه با زمان ۶ الی ۸ ساعت جراحی پیوند قلب زمان قابل‌توجهی محسوب می‌شود. در این جراحی ابتدا استخوان‌ها و سپس تاندون‌ها، شریان‌ها، اعصاب، سیاهرگ و پوست متصل می‌شود. گیرنده پیوند همانند دیگر پیوندها باید داروهای سرکوبگر ایمنی استفاده کند تا شانس پس زدن پیوند کمتر شود و پیوند حفظ شود. درمان‌های توان‌بخشی پس از پیوند از مهم‌ترین درمان‌های این پروسه است که باید با دقت و وسواس خاصی انجام شود تا جراحی پیوند به نتیجه مطلوب برسد.

اولین پیوند دست در سال ۱۹۶۴ در اکوادور انجام شد که بیمار پس از دو هفته به علت ضعیف بودن داروهای سرکوبگر ایمنی در دسترس آن زمان، پیوند را رد کرد.

اولین پیوند دست با موفقیت نسبی در سال ۱۹۹۸روی یک فرد نیوزلندی که طی حادثه‌ای در زندان بدون دست شده بود انجام شد. این جراحی در لیون فرانسه و توسط تیمی از کشورهای مختلف با سرپرستی پروفسور فرانسوی دکتر ژان میشل دوبرنارد به انجام رسید. فرد گیرنده به علت انتظارات نادرست پس از جراحی موفق پیوند، داروهای تجویزی و بازتوانی را نادیده گرفت و در سال ۲۰۰۱ به دنبال رد پیوند، جراحی برداشت عضو روی وی انجام شد. انتظارات نادرست او به نمونه واضحی از ضرورت وجود یک تیم کاملا متعهد و مجرب از مراقبین به‌ویژه روانشناسان تبدیل شد که می‌توانند به‌درستی گیرندگان پیوند بالقوه را برای بهبودی طولانی و دشوار و برای پذیرش عملکردی متوسط از دست پیوند شده که مورد انتظار است، انتخاب و آماده کنند.

در ژانویه ۲۰۰۴ تیم جراحی بیمارستان ادوارد هریوت فرانسه به سرپرستی پرفسور ژان میشل دوبرنارد خبر پیوند موفق ۲ دست را منتشر کردند. در سال ۲۰۱۶ تیم پیوند ترمیمی مرکز تحقیقات جواهر لعل نهرو هندوستان اولین پیوند بین جنسیتی را در هند روی پسر ۱۶ ساله انجام دادند. اهداکننده خانمی ۵۴ ساله بود که به علت تصادف مرگ مغزی شده بود.

عملکرد طولانی‌مدت عضو پیوندی در هر بیمار متفاوت است و تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله سطح قطع عضو، پیوند و انجام توان‌بخشی طولانی و صحیح پس از پیوند قرار می‌گیرد.

فلیکس گریتارسون مرد ایسلندی ۴۹ ساله‌ای است که حدود ۲۳ سال قبل به علت حادثه برق‌گرفتگی با جریان برق فشار قوی دچار آسیب‌های متعدد گردیده است. در ابتدا هر دو دست وی از ناحیه آرنج قطع گردید ولی به علت عفونت‌های متوالی اندام حرکتی فوقانی وی تا ناحیه شانه قطع شد. فلیکس ۳ ماه پس از حادثه برق‌گرفتگی در کما بوده و جراحی‌های متعددی (۵۴ عمل) روی وی انجام شده است. بیمار برای رهایی از درد و رنج بسیار، به سو مصرف مواد و الکل رو می‌آورد که منجر به ۲ پیوند کبد در طی یک سال می‌شود. بعد از پیوند کبد و شرکت در کلاس‌های ترک الکل و مشورت با اساتید، فکر پیوند دست به ذهن وی رسوخ می‌کند. در سال ۲۰۰۷ پرفسور ژان میشل دوبرنارد سخنرانی در ایسلند راجع به پیوند اندام فوقانی انجام داد که راهنما و راهگشای فلیکس شد. لازم به ذکر است پرفسور فرانسوی دکتر ژان میشل دوبرنارد از پیشگامان پیوند اندام در جولای ۲۰۲۱ درگذشته است.

فلیکس به لیون رفت و برای آغاز درمان در انتظار عضو مناسب برای پیوند ماند. در ژانویه ۲۰۲۱ هم‌زمان با ۲۳ امین سالگرد حادثه برق‌گرفتگی، اندام مناسب برای پیوند پیدا شد. تیم جراحی به سرپرستی پروفسور دکتر آرام گازاریان تحت جراحی طولانی، پیچیده و موفق ۲ اندام فوقانی فلیکس را از شانه پیوند کردند. ۶ ماه پس از جراحی و با صدها ساعت بازتوانی فلیکس توانست عضله دوسر خود را در آب خم کند که نتیجه بسیار امیدبخشی برای خود وی و تیم جراحی محسوب می‌شود. در حال حاضر هدف انگیزه‌بخش و نشاط‌آور فلیکس در آغوش کشیدن همسر و فرزندانش است و برای رسیدن به آن لحظه رویایی با نهایت توان تلاش می‌کند.

در حال حاضر ماندگاری یک ساله پیوند دست ۹۶% است و در ۷۵% پیوند شده‌ها بهبود کیفیت زندگی محسوس است.

 

• تهیه و تنظیم:

دکتر شاگین شهریاری

پژوهشگر مرکز تحقیقات پیوند ریه پژوهشکده سل و بیماری‌های ریوی دکتر مسیح دانشوری، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی