مصاحبه با دکتر شهرزاد غفاریان، دبیر علمی دومین فراخوان جذب هماهنگ‌کننده پیوند اعضای بیمارستان دکتر مسیح دانشوری
دکتر شهرزاد غفاریان، پزشک هماهنگ‌کننده پیوند اعضای واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، بیمارستان دکتر مسیح دانشوری....
1. لطفا از واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی بیمارستان مسیح دانشوری برایمان بگویید...
اهدای عضو و پیوند اعضا، دو مقوله ظاهرا یکسان ولی جدا و درهم‌آمیخته هستند. واحد فراهم آوری اعضا، یا OPU(Organ Procurement Unit)به معنای علمی به مجموعه پرسنل بیمارستانی گفته می‌شود که (همان‌طورکه از اسمش پیداست) مسئولیت شناسایی اهداکننده بالقوه، نگهداری از ارگان‌ها، هماهنگی با واحدهای تخصیص عضو و واحدهای گیرنده عضو پیوندی، برنامه‌ریزی عمل برداشت ارگان و از همه مهم‌تر، حمایت حرفه‌ای و دلسوزانه از خانواده‌های اهداکننده عضو را بر عهده دارد. هر واحد اهدای عضو، علاوه بر فراهم کردن اعضای مناسب و دارای سلامت کافی برای بیماران نیازمند عضو پیوندی، موظف است که از سلامت جسم و روان خانواده‌های اهداکننده عضو مراقبت کند.
در حال حاضر واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری، علاوه بر شناسایی تلفنی و حضوری اهداکنندگان بالقوه که بالغ بر پنجاه بیمارستان دولتی و خصوصی در سطح و حومه شهر تهران را پوشش می‌دهند، از تیم توانمندی متشکل از اصناف گوناگون پزشکی، پرستاری، متخصصین، روانشناسان و سفیران زندگی و... بهره‌مند است و هر فرد به نوبه خود نقش موثر و مفیدی در پروسه شناسایی تا اهدای عضو و پس از آن ایفا می‌کند.
2. در مورد اهمیت موضوع اهدای عضو از متوفی مرگ مغزی برایمان بگویید...
اهمیت این موضوع با یک حساب ساده به دست می‌آید. بیماران زیادی هستند که درمان دارویی و جراحی دیگر پاسخگوی درمان آن‌ها نیست و اصطلاحا End Stage Organ Failureدر مورد آن‌ها رخ می‌دهد. یعنی ارگان مورد نظر به‌طور کامل یا بخش عظیمی از آن از بین رفته و عملکرد آن با هیچ درمانی غیر از جایگزینی ارگان سالم قابل‌برگشت نیست. برخی از این بیماران با کمک ابزار و تکنولوژی پزشکی مانند دیالیز همچنان تا زمان یافتن عضو جدید به حیات خود ادامه می‌دهند ولی از طرفی تکنولوژی جایگزین برای عملکرد همه ارگان‌های بدن موجود نیست و از سوی دیگه انرژی، زمان و هزینه زیادی برای استفاده از آن‌ها به بیمار و سیستم درمان تحمیل می‌شود. ازآنجایی‌که برخی از اعضای بدن از افراد زنده قابلیت اهدا ندارند (مثل قلب)، برخی دیگر درصورت برداشت از فرد زنده هزینه بسیاری برای گیرنده عضو دارد و از طرفی ممکن است به سلامت جسمانی فرد دهنده عضو آسیب بزند، بهترین گزینه اهدای عضو از عزیزان دچار مرگ یا اصطلاحا Deceased Organ Donation(DCD)است که شامل دو نوع مرگ قلبی و مغزی است. در حال حاضر در ایران، اهدای اعضای داخلی بدن از افراد مرگ مغزی انجام می‌شود و از عزیزانی که دچار مرگ قلبی می‌شوند، با اجازه اولیای دم تنها اهدای نسوج مانند قرنیه، تاندون‌ها و... امکان‌پذیر است. با اهدای عضو از مرگ مغزی، عضوی سالم و رایگان در اختیار بیماران مراحل انتهایی نیازمند عضو قرار می‌گیرد و این امر با بخشش و بزرگواری خانواده عزیزانی که به هر دلیلی دچار مرگ مغزی شده‌اند و با کمال احترام به پیکر متوفی و کمترین تغییر در ظاهر پیکر انجام می‌شود.
3.هماهنگ‌کننده چه کسی است و چه جایگاهی در این فرایند بزرگ دارد؟
سوال بسیار خوبی است. هماهنگ‌کننده (یا همان کوردیناتور) به معنای لفظی، فردی است که مسئولیت هماهنگی تمام این فرایند را از زمان شناسایی یک بیمار مشکوک به مرگ مغزی تا تایید رخداد مرگ مغزی و اهدای عضو به عهده دارد. شاید به ظاهر کار ساده‌ای به نظر بیاید اما در عمل، کار هماهنگ‌کننده فراتر از ارتباط و هماهنگی با بخش‌ها و ارگان‌های مختلف است. کوردیناتور علاوه بر مهارت و سرعت ارتباطی با تمامی افراد و ارگان‌های دخیل، باید حداقل‌ها و اصول علمی مربوط به تشخیص و تایید مرگ مغزی، مراقبت از پیکر دچار مرگ مغزی (که حتی پیش از رخداد مرگ مغزی دچار آبشاری از وقایع درونی شده و به زبان ساده در حال تخریب و از هم پاشیده شدن است) را بداند و از طرفی اگر بخواهد با خانواده این عزیزان وارد تعامل شود، باید از دانش روانشناسی کافی نیز برخوردار باشد و مهارت‌های زیادی کسب کند، زیرا این عزیزان اغلب یا اطلاعات کافی در مورد مرگ مغزی ندارند یا در حال طی کردن مراحل سوگواری هستند که مطرح کردن مساله اهدای عضو در این مرحله چالش‌های مخصوص به خود را دارد. به‌طورکلی، مسئولیت کوردیناتورها به دو دسته تقسیم می‌شود: 1-تشخیص اولیه مرگ مغزی، ارزیابی اولیه ارگان‌ها، مدیریت و مراقبت از پیکر دچار مرگ مغزی، اخذ رضایت انتقال و اهدا از خانواده در بیمارستانی که قبلا بیمار در آن بستری بوده (یا اصطلاحا بیمارستان مبدا) و انتقال پیکر توسط آمبولانس کد دار از بیمارستان مبدا به بیمارستان مقصد (مسیح دانشوری). 2-هماهنگی مراحل مختلف تایید مرگ مغزی توسط پنج پزشک متخصص، مراقبت، ارزیابی ارگان‌ها، اخذ رضایت نهایی تک‌تک ارگان‌های قابل اهدا از خانواده محترم و نظارت و هماهنگی عمل هاروست (برداشت ارگان) و ارسال ارگان‌ها به بیمارستان‌های گیرنده در بیمارستان مقصد.
4. پس هماهنگ‌کننده باید پیش از ورود به کار آموزش ببیند؟ حتی در صورت تجربه کار در مراکز مختلف؟
دقیقا. همان‌طور که عرض کردم، کوردیناتوری مقوله‌ای حساس و چندبعدی است و تنها تجربه کار در مراکز درمانی کافی نیست. باید در مورد تک‌تک مراحلی که توضیح دادیم اطلاعات و تجربه مخصوص به آن‌ها را کسب کند. ورود کوردیناتور به تمامی این مراحل نیازمند آموزش دقیق توسط افراد کارآزموده و دارای دانش و تجربه در این امر است چرا که در حیطه عمل جایی برای آزمون و خطا وجود ندارد و یک خطا می‌تواند منجر به مرگ چند بیمار در جای‌جای وطنمان شده و برعکس، عملکرد خوب و سنجیده، عمری طولانی و با کیفیت برای بیماران نیازمند عضو پیوندی به ارمغان می‌آورد.
5. آموزش هماهنگ‌کننده‌ها به چه صورت انجام می‌شود؟
در حال حاضر بیمارستان دکتر مسیح دانشوری برای دومین بار فراخوان تربیت و آموزش هماهنگ‌کنندگان را برای اصناف پزشکی و پرستاری و به‌ویژه دانشجویان این دو رشته برگزار می‌کند که این فراخوان از نظر اجماع و گستردگی مباحث آموزشی و مخاطبانش بی‌نظیر است. در گذشته تنها پزشکان یا دانشجویان مقاطع بالینی رشته پزشکی امکان ورود به این دوره را داشتند ولی اکنون این امکان برای همکاران پرستار و دانشجویان پرستاری دانشگاه‌های مختلف نیز فراهم شده تا با حضور در این دوره، دانش و مهارت خود را محک زده و تجربه‌ای جدید و متفاوت از آموزش‌های روتین پزشکی و پرستاری در بیمارستان کسب کنند.
در این دوره دو روزه از صفر تا صد علوم تئوری و عملی که یک کوردیناتور باید به آن‌ها اشراف داشته باشد ارائه خواهد شد. تعریف مرگ مغزی، تاریخچه اهدای عضو در جهان و ایران، ابعاد انسانی و فرهنگی اهدای عضو، شناسایی و تایید مرگ مغزی، اصول مراقبت و ارزیابی ارگان‌ها، اصول رضایت گیری از خانواده‌های داغدار و نحوه گزینش اهداکننده مناسب و... از موضوعاتی است که در این دوره فشرده توسط همکاران مجرب در واحد فراهم آوری اعضای پیوندی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری ارائه می‌شود. اغلب این همکاران خودشان هماهنگ‌کننده هستند و دلسوزانه و متعهدانه در آموزش مداوم به کوردیناتورهای جدید و تازه نفس واحد یاری رسانی می‌کنند.
در نهایت پس از برگزاری دوره، زمانی را به آزمودن دانشی که شرکت‌کنندگان از این کارگاه کسب کرده‌اند اختصاص می‌دهیم و کسانی که نتیجه قابل قبولی از آزمون نهایی کسب کنند فرصت بی‌نظیر کار به‌عنوان هماهنگ‌کننده را در واحد فراهم آوری اعضای پیوندی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری خواهند داشت.